Τρίτη 12 Οκτωβρίου 2010

Repulsion (1965)

(Καμιά φορά μπορείς να το αισθανθείς όταν κάποιος σε παρακολουθεί. Όταν δύο μάτια είναι καρφωμένα επάνω σου, παρατηρώντας κάθε κίνηση που κάνεις, κάθε ανάσα που παίρνεις. Το παρακάτω κείμενο γράφτηκε υπό τις ασπρόμαυρες σιωπές ενός σκοτεινού, νοικιασμένου δωματίου του τετάρτου ορόφου και με την αλλοιωμένα ονειρική παρουσία της Carole να στέκεται αμίλητη σε μια στενή γωνιά, λίγα μόλις μέτρα μακριά μου. Αυτό το κείμενο είναι αφιερωμένο σ’ αυτήν. Αλλά δε νομίζω πως η ίδια το γνωρίζει.)

Το Repulsion είναι αριστούργημα. Μόνο με αυτό τον τρόπο μπορώ να χαρακτηρίσω μια ταινία η οποία όχι μόνο αναδεικνύει την υπέρμετρη και γοητευτική εικόνα της κ.Deneuve, αλλά παράλληλα εδραιώνει την σκηνοθετική ιδιοφυία ενός δημιουργού ο οποίος καταφέρνει εδώ και πλάθει έναν από τους πιο έντονους χαρακτήρες της ιδιαίτερης φιλμογραφίας του, προπομπός και επιρροή για αρκετούς που θα ακολουθήσουνε στο μέλλον. Με το Repulsion ο Polanski τοποθετείται στην (όχι και τόσο, πλέον) underground elite του Ευρωπαϊκού σινεμά, ακόμα και αν ο ίδιος δείχνει να μη το πιστεύει και πολύ.

Από αυτό το σημείο γίνεται αντιληπτό ότι μέσα στο μυαλό αυτού του δημιουργού ελλοχεύουν απροσδιόριστες απειλές, οι οποίες μεταφορτώνονται σε διαβολικές φιγούρες και υπέροχα πλάσματα μέσα στις ιστορίες που μας διηγείται. Η Carole (η οποία ανήκει σαφέστατα στην δεύτερη κατηγορία) σαν μοναδική κεντρική ηρωίδα της ταινίας, παραδίδει μαθήματα αποστροφής στον θεατή, ο οποίος όμως για να την καταλάβει πλήρως θα πρέπει να κοιτάξει τον κόσμο από την δική της πλευρά, θα πρέπει να ταυτίσει το βλέμμα του με τον δικό της. Το ίδιο βλέμμα που προσπαθεί να κεντράρει από το πρώτο κιόλας δευτερόλεπτο ο Polanski ο οποίος ξεκινάει την αφήγηση με τα ονειρικά μάτια της πρωταγωνίστριάς του να χάνονται μέσα στις παραληρούσες σκέψεις της. Σαν άλλα μάτια δίχως πρόσωπο που κοιτάζουν αλλά δεν μπορούν να φωνάξουν. Που ουρλιάζουν αλλά δεν μπορούν να ακουστούν.

Αυτό το ασπρόμαυρο πορτραίτο γίνεται αντικείμενο λατρείας αλλά και μελέτης από τον θεατή. Όσες πληροφορίες δεν δίνονται για την πρωταγωνίστριά, άλλες τόσες αφήνονται να εννοηθούν από τον σκηνοθέτη. Λιγομίλητη, όμορφη και συμπαθητική, η Carole εργάζεται σε ένα ινστιτούτο αισθητικής, από εκείνα που σκοπό έχουν να κάνουν τους ανθρώπους (πιο) όμορφους. Ως εκ τούτου και λόγω της ιδιότητάς της, η Carole μπορεί να ξεχωρίσει όλη την ασχήμια του κόσμου που την περιβάλλει. Η ψεύτικη ομορφιά και τα φτηνά αρώματα που προσφέρει στις ηλικιωμένες κυρίες που κουράρει, δεν είναι παρά το καμουφλάζ της δυσωδίας ενός τόπου που αναβλύζει μούχλα, σήψη και ντροπή. Κάτω από το makeup και τις μάσκες ομορφιάς κρύβεται μια αδυσώπητη αλήθεια που η Carole αντικρίζει καθημερινά. Όμως το βλέμμα της είναι κενό, χαμένο από το πρώτο κιόλας δευτερόλεπτο. Αδιαφορεί για τον περίγυρό της και βυθίζεται σε σκέψεις που ποτέ δεν θα μάθουμε, σε έναν δικό της ονειρικό κόσμο, μακριά από φώτα, φωνές και ανθρώπους. Η αποστροφή της Carole καλύπτεται από ένα αόρατο πέπλο σιωπής το οποίο ο Polanski δεν θα αργήσει πολύ ακόμα να σηκώσει.

Ταυτόχρονα και σε αντίθεση με την συγκάτοικο και αδερφή της Helen, η Carole νιώθει αποστροφή για το αντίθετο φύλλο (κάποια πιθανή κακοποίηση στο παρελθόν ίσως, δεν θα μάθουμε ποτέ). Ανίκανη να αντιδράσει στο ερωτικό κάλεσμα ενός νεαρού, κλείνεται ακόμα περισσότερο στις αποξενωμένες της σκέψεις. Όταν όμως αρνείσαι τον έρωτα, αρνείσαι και την ζωή. Αλλά η Carole είναι ζωντανή. Ζωντανή μέσα στη σιωπής της, μέσα στον κόσμο που έχει πλάσει στη φαντασία και στα όνειρά της. Γι αυτό και αφιερώνεται μόνο εκεί, στις φωνές που κατοικούνε μέσα στο μυαλό της (τις ίδιες φωνές που λίγα χρόνια αργότερα θα κάνουν παρέα στον Trelkovsky) και στις σκιές που την επισκέπτονται μέσα στη νύχτα, κάνοντας μαζί της έρωτα, είτε η ίδια το θέλει, είτε όχι. Όμως καλύτερα έτσι. Καλύτερα με τις ζωντανές σκιές του διαταραγμένου μυαλού της παρά με τις νεκρές σκιές των ανθρώπων που έχουν ξεθωριάσει αφήνοντας πίσω τους την μυρωδιά της υποκρισίας τους. Την μυρωδιά της αποσύνθεσής τους.

Και είναι κάπου εκεί, στο μέσον περίπου της ταινίας όταν η αποστροφή της Carol γιγαντώνεται, αποτέλεσμα ενός αναπάντεχου και αθώου φιλιού από κάποιον νεαρό που την φλερτάρει. Ο περιφραγμένος και σκιώδης κόσμος της κλονίζεται και μαζί του κλονίζεται και η ψυχική της ισορροπία την οποία μέχρι τώρα έμοιαζε να διατηρεί. Και όπως είναι λογικό (;) κλείνεται στο μόνο μέρος που θα μπορούσε να την κρατήσει ασφαλή, στο περιφραγμένο της μυαλό, μόνη σε ένα μονόχρωμο διαμέρισμα-φρούριο.

Μέσα σε μια υπέροχα αφόρητη σιωπή, ο Polanski χτίζει μια συγκεχυμένη πραγματικότητα, ένα ακαθόριστο περιβάλλον συνεχής και αόρατης απειλής, το ίδιο περιβάλλον στο οποίο τρία χρόνια μετά θα τοποθετήσει και μια άλλη υπέροχη ξανθιά ηρωίδα του. Η Carole (όπως είναι φυσικό) αμύνεται και αντιδρά. Αλλά σε αντίθεση με την εγκυμονούσα Rosemary και τις διαπεραστικές φωνές της, η Carol παραμένει σιωπηλή. Σιωπηλή, αμίλητη, ψυχρή και υπαινικτική απέναντι στον θεατή που την παρακολουθεί. Σαν να είναι και αυτός μέρος της απειλής, εφόσον δεχτούμε ότι είναι μέρος του «φυσιολογικού» κόσμου. Οικειοποιείται το (άγνωστο) κακό που της έχει συμβεί και το ανταποδίδει με απόλυτη φυσικότητα σε αυτούς που το αξίζουν. Γεγονός απόλυτα φυσιολογικό (γι’ αυτό και αποδεκτό, για τα δεδομένα αυτής της ηρωίδας) το οποίο όμως καταλήγει στη δική της τραγική ψυχική αποσύνθεση με αποτέλεσμα την σωματική και διανοητική κατάρρευση της ατακτοποίητης προσωπικότητας της.

Αλλά ακόμα και έτσι ο Polanski παραμένει οικεία ειλικρινής απέναντι στην ηρωίδα του. Τοποθετεί αρκετές φορές την κάμερα στο δάπεδο και κινηματογραφεί ως «κατώτερος», αφήνοντας το μεγαλείο της Carole να διαφανεί. Με μια υπέροχα λιτή, τυμπανική υπόκρουση γιγαντώνει ακόμα περισσότερο την ένταση της ατμόσφαιρας, παράλληλα με την διαταραχή της ψυχοσύνθεσης της πρωταγωνίστριάς του, και ολοκληρώνει την αφήγηση κεντράροντας ακόμα μια φορά την αφαίρεση ενός βλέμματος που μαρτυρά φόβο, αθωότητα και αποστροφή. Και πατώντας σε αυτή τη διαταραγμένη ψυχοσύνθεση γεννάει ένα από τα πιο όμορφα παιδιά του, αποκαλύπτοντας το πορτραίτο μιας υπέροχης, αξέχαστης και ανεπανόρθωτα ρημαγμένης προσωπικότητας.

Μπορεί η Carole να γεννήθηκε από την οικονομική ανάγκη της φιλμικής αποπεράτωσης μιας Νύχτας Δολοφόνων, η ίδια όμως, σαν ονειρικός χαρακτήρας που είναι, επηρεάζει οποιονδήποτε έρχεται σε επαφή μαζί της, στοιχειώνοντάς τον ανεπιστρεπτί. Είτε αυτός λέγεται θεατής, είτε κάποιος νεαρός που την προσεγγίζει ερωτικά, είτε απλά ο ίδιος ο δημιουργός της, ο οποίος αφού αδυνατεί έως ένα βαθμό να την ξεπεράσει, την αναπλάθει, αναπαράγοντας τα διαταραγμένα χαρακτηριστικά της σε μελλοντικές φιγούρες της φιλμογραφίας του. Γι αυτό και η Carole (η οποία τελικά κατέχει γνωρίσματα του ίδιου του δημιουργού της) είναι από τους ελάχιστους εκείνους χαρακτήρες οι οποίοι…

(Και κάπου εδώ σε αυτό το σημείο, έτσι απότομα και αναπάντεχα, η γραφή σταματάει. Η σιωπηλή Carole έχει πλησιάσει και χτυπήσει τον ανυποψίαστο γράφοντα με ένα ξύλινο φωτιστικό στο κεφάλι, αφήνοντας το τραυματισμένο του σώμα να κείτεται αναίσθητο στο πάτωμα, ανήμπορο να ολοκληρώσει το ημιτελές αυτό κείμενο. Ίσως αυτό το χτύπημα ήταν αυτό που του άξιζε. Το παρόν φινάλε συμπληρώνεται με την πολυσήμαντη βοήθεια ενός …αόρατου συγγραφέα που δεν του αρέσουν οι μισοτελειωμένες δουλειές.)

… μέσα από την ημιδιαφάνεια της αυτοτέλειάς τους καταφέρνουν να νικήσουν τον παντοειδή φθοροποιό χρόνο ο οποίος μοιάζει εδώ ανίκανος να αλλοιώσει την εικόνα της. Χαρακτηριστικό της αιώνιας τέχνης ενός ανθρώπου που δεν λέει να σωπάσει, δεν λέει να κοπάσει με τίποτα. Και πάντα θα θαυμάζεται από κάποιους διαταραγμένα ρομαντικούς…
Ο μύθος του Trelkovsky ξεκινά από εδώ.

Chris Zafeiriadis

6 σχόλια:

Chris Karpis είπε...

Πολύ όμορφο το κείμενό σου.
Για την ταινία δεν έχω να πώ και πολλά.
Είναι απλά ένα αποπνικτικό αριστούργημα, ένα σιωπηλό μαρτύριο, ένα κλειστοφοβικό κρεσέντο !

argiris-cinefil είπε...

Μια εξαιρετική ταινία που ο Πολάνσκι, με ένα ρεσιτάλ σκηνοθετικής ευφυΐας, εκμεταλλεύεται στο έπακρο την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, για να χτίσει ένα απίστευτο εφιάλτη στους τέσσερις τείχους ενός διαμερίσματος. Ο ρόλος της Deneuve είναι από τους πιο αξέχαστους στην ιστορία του κινηματογράφου. Από τις καλύτερες σκηνοθεσίες που έχω δει ποτέ όσον αφορά τους μεθόδους που χρησιμοποιεί ο εκάστοτε σκηνοθέτης ώστε να δημιουργήσει μια αποπνικτική, εφιαλτική και τρομαχτική ατμόσφαιρα.

4: Πολύ καλή

0: Κακή / 1: Μετριότατη / 2: Απλώς ενδιαφέρον / 3: Καλή / 4: Πολύ καλή / 5: Αριστούργημα

Penelopi είπε...

Chris, απίθανο κείμενο.
Μ αρέσει που τοποθετείσαι στον ίδιο χώρο με την Carole, μεταφέροντας το ανατριχιαστικό κλίμα της ταινίας και τονίζοντας την όπως λες αξεπέραστη εικόνα της. Αυτός φαντάζομαι ήταν και ο σκοπός του Polanski να στοιχειώσει τη μνήμη μας με μια "καταραμένη" καλλλονή. Δεν μας νοιάζει που στο τέλος θα μας χτυπήσει στο κεφάλι με ένα αντικείμενο, δεν φταίει αυτή...
Beautiful deranged!
Να μιλήσω για λεπτομέρειες και συμβολισμούς, άσε θα μιλάμε για ώρες...αλλά το ημιδιάφανο νυχτικό και το νεκρό κουνέλι δεν ξεχνιούνται έυκολα...
Να αρχίσω να ετοιμάζομαι για Trelkovsky δηλαδή!

P.S με γεια τα πυρανχάνια, so cute!

Chris Z. είπε...

Καλλονή ναι, καταραμένη όχι. Καλησπερίζω τους συμμετέχοντες. Χαίρομαι που σας άρεσε αυτό που γράφτηκε αλλά περισσότερο χαίρομαι που αρέσει η ταινία και όλοι έχετε κάτι διαταραγμένα καλό να πείτε.

curious_ape009
το χαίρομαι το σχόλιό σου. Μου αρέσει και το σιωπηλό μαρτύριο ως χαρακτηρισμός. Έξυπνο, δεν το είχα στο μυαλό μου. Ευχαριστώ για το σχόλιο.

Αργύρη,
αν και δεν συμφωνώ και πολύ με τις βαθμολογίες στο σύνολό τους, νομίζω ότι λίγο το αδικείς. Δεν έχει σημασία όμως. Αν και διαφωνείς λίγο με την πρώτη ακόμα πρόταση του κειμένου, σε όλα τα υπόλοιπα που αναφέρεις με βρίσκεις απόλυτα σύμφωνο. Ξέρεις, μερικές σκηνές από εδώ αναπαράγονται πιστά στο μέλλον. Όπως η σιωπή του δωματίου μόνο με τον ήχο του ρολογιού που υπάρχει ακριβώς και κατά την διάρκεια του βιασμού της Rosemary. Σκηνή που αποτελεί τεκμήριο για τις σκηνοθετικές τακτικές του Polanski, όπως αναφέρεις. Όσο για την απίστευτη Deneuve, πραγματικά πιστεύω ότι είναι μέσα στις 3-4 καλύτερες στιγμές της καριέρας της. Σωστά?

Πηνελόπη,
Η τοποθέτηση στον ίδιο χώρο με την Carole έγινε τελείως «φυσικά», αποτέλεσμα της αξεπέραστης εικόνας της είναι η αλήθεια και χαίρομαι που το έλαβες αυτό. Αυτός ήταν και ο σκοπός άλλωστε. Να λες καλά που δεν έπιασε το ξυράφι από το μπάνιο… Δεν καταλαβαίνω πως γίνεται να μην έχεις γνωρίσει ακόμα τον Trelkovsky. Σταμάτα να διαβάζεις αυτές τις σειρές και ξεκίνα τις προβολές.

Ευχαριστώ για την συμμετοχή, είναι πάντοτε ευχάριστη η συνομιλία.

Την καλησπέρα μου σε όσους διαβάζουν.

Ps: Tα piranhas ήρθαν τυχαία αλλά έμειναν. Θα τους άρεσε φαίνεται.. ;)

argiris-cinefil είπε...

Γιατί βρε Chris το αδικώ λίγο; Δεν γίνεται να το θεωρούν όλοι αριστούργημα. Κι εγώ από την μεριά μου θα μπορούσα να σου πω ότι υπερβάλεις λίγο που το θεωρείς αριστούργημα. Για μένα είναι όπως το βλέπει ο καθένας και σύμφωνα με τα δικά του γούστα και κριτήρια.

YΓ. Σωστά.

Chris Z. είπε...

Δεδομένου του ότι κάθε ταινία μιλάει σε κάθε άνθρωπο με διαφορετικό τρόπο (γιατί κάθε άνθρωπος έχει την δική του προσωπικότητα) οποιαδήποτε μορφή «κρίσης» έχει καθαρά υποκειμενικό χαρακτήρα. Οπότε και δεν μπορεί να υπάρξει αντικειμενική αδικία ή το αντίθετο. Άρα συμφωνούμε σε αυτό. Μη με παρεξηγείς όμως, όταν είπα ότι το αδικείς το έκανα για να ορίσω με κάποιο τρόπο την δική μου γνώμη πάνω στον μετρητή σου. Άλλωστε δεν πιστεύω ότι εγώ είμαι ο πλέον αντικειμενικός για να βαθμολογήσω κάποιες συγκεκριμένες ταινίες. Η τοποθέτησή σου πάντως εκτιμάται Αργύρη..

Καλημέρα…