Πέμπτη 15 Απριλίου 2010

Nóz w wodzie - Knife in the Water (1962)

(Πως μπορεί ένα έργο τέχνης να γίνει πηγή έμπνευσης για αυτούς που το βιώνουν? Πως γίνεται μια ταινία να προκαλεί έκρηξη δημιουργικότητας σε αυτούς που την παρακολουθούν? Η απάντηση βρίσκεται στο Ghost Writer του 2010 και στο δαιμόνιο πρόσωπο του δημιουργού του. Το παρακάτω κείμενο φιλοδοξεί να είναι το πρώτο μιας σειράς κειμένων, όλα τους εμπνευσμένα και αφιερωμένα στην προσωπικότητα και το πορτραίτο ενός σπουδαίου ανθρώπου που κάποτε μας δίδαξε και ευτυχώς ακόμα και σήμερα μας δείχνει τον δρόμο.)

Ένας ευκατάστατος άντρας, η
όμοιο-όμορφη γυναίκα του, ένας περιπλανώμενος νεαρός - λιγότερο ευκατάστατος αυτός - και ένα μικρό ιστιοπλοϊκό ονόματι Cristine είναι οι πρωταγωνιστές που διάλεξε ο είκοσι-οχτάχρονος τότε Polanski για την μοναδική Πολωνική - αλλά και μοναδική πρώτη - μεγάλου μήκους ταινία του και δεν χρειάστηκε τίποτα παραπάνω για να αναδείξει την ιδιαιτερότητα του cinema του. Ένα cinema υποβλητικό, σκοτεινό, μινιμαλιστικό, πεσιμιστικό, θεατρικό, σουρεαλιστικό, ψυχολογικό, ψυχεδελικό και εκεί που πρέπει, απόλυτα κλειστοφοβικό, τοποθετημένο ως επί το πλείστον σε κλειστούς «χώρους», είτε αυτοί είναι βαθύχρωμα και ονειροδραματικά δωμάτια, είτε τα καταπιεσμένα σώματα των αντικομφορμιστικών πρωταγωνιστών του. Το Μαχαίρι στο Νερό είναι αναπόσπαστό κομμάτι μιας καθαρά τρελκοφσκικής φιλμογραφίας.

Από την αρχή ακόμα ο Polanski κάνει γνωστές τις προθέσεις του και αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο θα βαδίσει παρακάτω. Σημείο αφετηρίας, το νεαρό ζευγάρι που οδηγεί το αυτοκίνητό του και στον δρόμο συναντά ένα νεαρό, όμορφο – και γι’ αυτό συμπαθητικό - φοιτητή, ο οποίος κάνει οτοστόπ. Μέσα στην υπεροψία του ο άντρας τον καλεί μαζί τους για μια βόλτα με το ιστιοπλοϊκό (με την υπόσχεση να συνεχίσουνε αργότερα μαζί) και από εκείνο το σημείο ξεκινά ένα εγκεφαλικό παιχνίδι εξουσίας, ένας λεκτικός ανταγωνισμός μεταξύ των δύο αντρών. Περικυκλωμένοι από το υγρό στοιχείο (το οποίο θα πρωταγωνιστήσει και στις επόμενες ταινίες του Polanski) και εγκλωβισμένοι επάνω στο γιοτ, οι δύο άντρες αρχικά περιορίζονται σε αθώες, πλην όμως απαγγελτικές, επιδείξεις ικανότητας. Ο πετυχημένος ενάντια στον αδόκιμο, ο κοσμοπολίτης ενάντια στον παρακμιακό, ο κυνισμός ακριβώς απέναντι από τον ρομαντισμό. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί και η διαφθορά (του πλουσίου) απέναντι από την αθωότητα (του φτωχού). Όμως θα έκανε λάθος.

Διότι ο Polanski είναι αρκετά ευφυής, αρκετά εγωιστής και αρκετά αντιδραστικός για να περιορίσει το έργο του σε κάτι τόσο προφανές. Οι ρόλοι του καλού και του κακού, του θύτη και του θύματος, του ισχυρού και του αδύναμου αλλάζουν συνεχώς μεταξύ των δύο αντρών και ιδιαίτερα όταν ο ανταγωνισμός τους μετατοπίζεται προς το πρόσωπο της γυναίκας (είναι υπέροχος ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται η κάμερα για να καταγράψει τα βλέμματα των πρωταγωνιστών). Καθένας χρησιμοποιεί τα δικά του όπλα, ο ένας την γνώση και την εξοικείωση με την θάλασσα, ο άλλος την νεανική του ομορφιά, την σωματική του ευλυγισία και ένα… μαχαίρι, το οποίο γίνεται και η αφορμή για την τελική «μάχη» από την οποία το εγκεφαλικό παιχνίδι μετατοπίζεται και πάλι, αυτή την φορά ανάμεσα στoν άντρα και τη γυναίκα.

Βέβαια, το μαχαίρι του τίτλου μπορεί να ερμηνευτεί είτε κυριολεκτικά, είτε μεταφορικά ως ο ίδιος ο νεαρός, ο οποίος κόβει στα δύο την σχέση του ζεύγους, μπαινοβγαίνει ανάμεσα σε ένα ψυχικά χωρισμένο ζευγάρι (όπως αποδεικνύεται) για να τους χωρίσει και σωματικά (όπως καταδεικνύεται). Όταν το μαχαίρι βυθίζεται στο νερό και χάνεται για πάντα, ο νεαρός άντρας θα παίξει το καλύτερό του χαρτί και θα φύγει ακριβώς όπως ήρθε, σαν ξένος, έχοντας όμως πρώτα ταράξει την φαινομενική νηνεμία του ζευγαριού. Σε ένα εγκεφαλικά οξύμωρο και κινηματογραφικά υπέροχο off boat φινάλε και μη αποκαλύπτοντας στον ανταγωνιστή του την απενοχοποιητική αλήθεια, αυτός ο ξένος, θα επαληθεύσει με την κλασματική παρουσία του, αλλά κυρίως με την καταλυτική απουσία του, την αληθινή και απολυταρχικά ένοχη φύση των δύο και θα τους αφήσει μόνους στο αυτοκίνητό να πορεύονται ελεύθερα (πια) προς την κυνική καθημερινότητά τους.

Chris Zafeiriadis

14 σχόλια:

Snowball είπε...

Αν δεν κάνω λάθος γυρίστηκε κι ένα remake κάποτε , έτσι δεν είναι?

σχεδόν κάλμα είπε...

Καλησπέρα.
Σπουδαία αυτή η ταινία του Πολάνσκι, πιστεύω από τις καλύτερές του. Δείχνει πως οποιαδήποτε ανθρώπινη σχέση δομείται πάνω σε ένα πλαίσιο "ανώτερων-κατώτερων" οδηγεί στην εσωτερική, ψυχολογική βία και κάποιες φορές στην εξωτερική. Η ταινία είναι ένα εξαιρετικό ψυχογράφημα.
Καλή συνέχεια.

Chris Z. είπε...

Snowball,
Απ ότι ξέρω δεν έχει γυριστεί κάποιο remake. Έχω επίσης την εντύπωση ότι το είχαν προτείνει στον Polanski την εποχή εκείνη και ο ίδιος ήταν κατηγορηματικός. Υπάρχουν βέβαια κάποιες ταινίες με παρόμοιο περιεχόμενο αλλά απέχουν πολύ από να χαρακτηριστούν remake.

Σχεδόν κάλμα,
Κυρίως (μας) δείχνει ότι κανείς δεν είναι (απόλυτα) αθώος. Εξαιρετική αλήθεια, εξαιρετικό ψυχογράφημα του ανθρώπου και μια από τις καλύτερές του, όπως το λες. Άλλωστε, η αρχή είναι το ήμισυ του παντός δε λένε? Και να φανταστείς ότι ο Πολωνικός τύπος τότε την απέρριψε για έλλειψη περιεχομένου ως παρακμιακή και μη αντιπροσωπευτική του κοινωνικού συνόλου. Ευτυχώς (για εμάς κυρίως) ο Polanski ήταν αρκετά ευφυής, αρκετά εγωιστής και αρκετά αντιδραστικός για να τα παρατήσει και η ιστορία σήμερα τον δικαιώνει.

Ευχαριστώ για την επίσκεψη,

Την καλησπέρα μου σε όσους διαβάζουν…

kioy είπε...

Καλησπέρα καλησπέρα!

Σημαντικό ντεμπούτο τότες ο Πολάνσκι!
Ψυχογραφικό ως εκεί που δε πάει, σινεμά δωματίου πάνω στο νερό. ε πολλές συναισθηματικές διακυμλάνσεις, που εμποτίζονται διαρκώς με αυτός τον καυτικό εγκεφαλισμό, που τον είδαμε πιο ευδιόρατα στην Αμερικάνική περίοδο του δημιουργού!

Καληνύχτα...

Annie_Hall είπε...

Από τις πολύ αγαπημένες μου ταινίες του αγαπημένου μου σκηνοθέτη. Ασφυκτική ταινία, δύσκολη. Γεμίζει σκοτεινιά το μέσα σου, σε κάνει να βάζεις τον εαυτό σου στη θέση των πρωταγωνιστών και να τρομάζεις για κάθε μικρό κοινό που βρίσκεις! Χαίρομαι που θα δούμε κι άλλα κείμενα γι΄αυτόν τον υπέροχο δημιουργό!

Chris Z. είπε...

Kioy,
Σημαντικό ντεμπούτο και ένα από τα πιο παρεξηγημένα. Μ’ αρέσει που συμφωνούμε ως προς την αξία του, για τις μετέπειτα παραγωγές θα τα πούμε αργότερα. Πάντως ταινίες σαν το repulsion δεν επαναλαμβάνονται, ούτε από τους ίδιους τους δημιουργούς.

Annie,
Τρομάζεις με τον εαυτό σου γιατί μιλάει με αλήθειες. Απλές, σκοτεινές, αλλά πάντα καθημερινές, ανθρώπινες αντιδράσεις και συμπεριφορές. Δεν έχουν αλλάξει και πολλά από τότε. Ίσως μόνο ο τρόπος που τα εκλαμβάνουμε. Βλέπεις σήμερα έχουν γίνει πιο αποδεκτά όλα αυτά, τότε ήταν περισσότερο κατακριτέα και κρυμμένα.
Θα δούμε και άλλα κείμενα, σίγουρα. Ξέρεις όμως, για εμάς που μεγαλώσαμε με ταινίες σαν το repulsion, το μωρό, τον ένοικο, είναι πολύ δύσκολο να είμαστε αντικειμενικοί και συγκρατημένοι στο λόγο μας. Είναι σαν να μιλάμε για έναν παλιό μας φίλο. Και να ‘ξερες πόσο ευχαριστιέμαι να μιλάω για τους φίλους μου. Να φανταστείς, ακόμα και οι πιο μέτριες ταινίες του μου αρέσουν. Θα δούμε…

Ευχαριστώ για την συμμετοχή

Χαιρετώ άπαντες αναγνώστες…

Mike είπε...

Καλησπερα.
Σκοτεινο και κλειστοφοβικο, εγκεφαλικο και υπεροχο ντεμπουτο ενος μεγαλου δημιουργου.
Σχεδον ολες οι ταινιες του Πολανσκι ειναι αριστουργηματικες, αν και μετα απο μεγαλη δυσκολια θα ξεχωριζα την «Chinatown» και τον «Ενοικο»!

kioy είπε...

Να τα πούμε για τις μετ' έπειτα ταινίες του, ασφαλώς!

Να σου πω ότι το Repulsion το 'χω αγαπήσει όσα λίγα!
Προσωπικά λατρεύω το "προσωπικό" του έργο στην προ-Αμερικάνικη περίοδο. Απλά θεωρώ την καυστική ειρωνεία, κλειδί ως μέσω αφήγησης, στα περισσότερο αφηγηματικά αμερικάνικα έργα του!

Αναμένω τη συνέχεια ....

Chris Z. είπε...

Mike,
Είπες μια φράση η οποία μέσα από την απλοχεριά της με εκφράζει πλήρως. «Σχεδόν όλες οι ταινίες του Polanski είναι αριστουργηματικές». Και αυτές που δεν είναι, είναι απλά υπέροχα σκανδαλιστικές. Καλώς ή κακώς δεν μπαίνω στην διαδικασία να ξεχωρίσω. Αν και αυτό το «Witches... All of them witches!” της Rosemary μου φαίνεται τόσο οικείο πια…

Kioy,
Χαίρομαι που το αγάπησες. Χαίρομαι που τον γνωρίζεις και δεν μιλάς μεμονωμένα. Αναμένω και εγώ με την σειρά μου τη συνέχεια....

Την καλησπέρα μου…

argiris-cinefil είπε...

Όντως εντυπωσιακό το ντεπούτο του Πολάνσκι όπου ήταν ένα μικρό δείγμα της ευφυΐας και της εσωστρέφειάς του για το τι θα ακολουθούσε. Όλα τα λεφτά είναι η φράση του Kioy “σινεμά δωματίου πάνω στο νερό” όπου την βρήκα πολύ εύστοχη και ευρηματική. Πάντως ομολογώ ότι δεν με ενθουσίασε τόσο πολύ όσο τους περισσότερους. Και μιας που έγινε αναφορά για αγαπημένες ταινίες του θα συμμετάσχω κι εγώ: Πρώτη και καλύτερη το αριστουργηματικό “Rosemary's Baby” και ακολουθούν σε απόσταση αναπνοής τα “Chinatown” και “Ο ένοικος”

3,5: Καλή (+)

0: Κακή / 1: Μετριότατη / 2: Απλώς ενδιαφέρον / 3: Καλή / 4: Πολύ καλή / 5: Αριστούργημα

Chris Z. είπε...

Αργύρη, το ότι έχεις βάλει την Rosemary στην κορυφή δημιουργεί ένα παιχνιδιάρικο χαμόγελο στο πρόσωπό μου. Πάω αρκετά χρόνια πίσω γιατί η συγκεκριμένη ανήκει σε εκείνες τις ταινίες που πρωτοαγάπησα, μια από εκείνες που δημιούργησαν αυτή την διαχρονική λατρεία μου για τον κινηματογράφο. Και η Farrow θεά, έτσι?

Chris Karpis είπε...

Απίστευτο !
Εντυπωσιακό !
Ο άνθρωπος είναι μεγαλοφυία. Γύρισε ψυχολογικό/κλειστοφοβικό θρίλερ μέσα στο καταμεσήμερο.

Για πάρα πολλά χρόνια, ό,τι έφτιαχνε ο Πολάνσκι ήταν αριστούργημα (και μόνο που θυμάμαι το Repulsion και τον Ένοικο ανατριχιάζω).

Τώρα τελευταία μας τα χάλασε λιγάκι, αλλά οκ, μεγάλωσε κι αυτός.

Δάσκαλος !!!

Chris Karpis είπε...

Αααααα ! Το remake στο οποίο αναφέρεται ο/η snowball είναι η μετάφραση του nick name του/της σχεδόν κάλμα. Dead calm λέγεται, με Sam Neill και Nicole Kidman, αλλά δεν είναι ακριβώς remake. Απλώς κατακλέψανε τον Polanski

Chris Z. είπε...

Ναι, την ξέρω την ταινία που λες. Δεν υπάρχει όμως λόγος να συγκρίνουμε τα ανόμοια. Όπως το λες, κατακλέψανε τον Polanski. Όχι δεν είναι ακριβώς, δεν είναι καθόλου remake.. ;)

Καλημέρα..