Κυνόδοντας (Dogtooth) - (2009)

Η ταινία που μας απειλεί λέγεται «Κυνόδοντας». Είναι η πιο επικίνδυνη Ελληνική ταινία που υπάρχει. Ο Κυνόδοντας τρέφεται με συνειδήσεις και συγκεκριμένα, με τις συνειδήσεις αυτών που τον παρακολουθούν. Όσοι δεν σκέφτονται, όσοι φοβούνται και αυτοί που παραμένουν έγκλειστοι στα όρια της νοητικής τους πραγματικότητας δεν κινδυνεύουν, είναι προστατευμένοι. Παρ’ όλα αυτά πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι, σε περίπτωση που κάποιος αναγνωρίσει την αξία αυτής της ταινίας και καταφέρει να μιλήσει για τις αλλαγές που επρόκειτο να επιφέρει η προβολή της, τόσο στους υποψιασμένους θεατές που θα βρεθούν αντιμέτωποι μαζί της, όσο και στο ληθαργικό σύμπαν του κατά τ’ άλλα, σύγχρονου Ελληνικού κινηματογράφου. Μια για πάντα.

Ο Κυνόδοντας παρουσιάζει ένα ολόκληρο κοινωνικό σύνολο κλεισμένο μέσα σε τέσσερις τοίχους. Και ένα κήπο. Με πισίνα. Το κυνοδοντικό αυτό σύμπαν διέπεται από κάποιους νόμους που ορίζουν την ζωή των εγκλεισμένων, όπως και στην δική μας κοινωνία. Το μόνο που αλλάζει είναι οι νομοθέτες και κατ’ επέκταση, κάποιοι από τους κανόνες. Οι γονείς αποφασίζουν, διδάσκουν και ορίζουν ενώ τα παιδιά δέχονται, μαθαίνουν και εκτελούν, πάντα με τιμή και πίστη στα λόγια των ανωτέρων τους, γιατί έτσι έχουν μάθει και αυτό δύσκολα αλλάζει. Σε αυτό το περιφραγμένο σύμπαν όπου οι καθημερινές έννοιες αλλοιώνονται και τα όρια μεταξύ ομαλού και ανώμαλου μπερδεύονται, εκτίθονται με μαεστρία οι ανθρώπινες δυνάμεις και αδυναμίες, σε συνάρτηση πάντα με ζοφερά βάθη της ανθρώπινης «ορθής σκέψης».

Αυτή την ορθή σκέψη παίρνει ο Λάνθιμος, την καταρρίπτει και από τα συντρίμμια την ανακατασκευάζει από την αρχή, απαιτώντας την ολοκληρωτική προσήλωση του θεατή ο οποίος με την σειρά του καλείται να χρησιμοποιήσει την εναπομένουσα πνευματική του δύναμη για να αντιληφθεί αυτό που του δείχνεται. Η αφηγηματική από-δόμηση του Λάνθιμου μπορεί να μοιάζει αρχικά ελλειπτική, κοιτάζοντας όμως κάτω από την επιφάνεια μπορεί κάποιος να ανακαλύψει ένα ανεξάντλητο σενάριο γεμάτο από συμβολισμούς και νοήματα απέραντης εγκεφαλικότητας, τα οποία μάλιστα ενισχύονται και εδραιώνονται με κάθε δευτερόλεπτο που περνάει, με κάθε σκέψη που κάνει ο θεατής-δέκτης. Στον Κυνόδοντα κάθε σκηνή αποτελεί και ένα μικρό δοκίμιο για την πραγματικότητά μας, για τον κόσμο που μας έδωσαν και δεχτήκαμε αβίαστα.

Όμως, ο Κυνόδοντας, όσο και αν φαίνεται, δεν μιλάει την Ελληνική. Δεν μιλάει καν την λογική ανθρώπινη. Γι αυτό και αποκρυπτογραφείται δύσκολα, επίπονα. Για να μπορέσει κάποιος να αποκωδικοποιήσει τα λεγόμενα του Λάνθιμου, θα πρέπει πρώτα να αποκωδικοποιήσει τα λεγόμενα ενός εκπαιδευτή σκύλων ο οποίων φέρει στον λόγο του φράσεις κλειδιά για την φιλοσοφία της ταινίας. Ο ακατέργαστος σκύλος (ή άνθρωπος) είναι σαν πηλός. Και ως ακατέργαστος που είναι, πλάθεται όπως όμως ορίζει ο πλάστης, περιμένοντας να του δείξει πως θα συμπεριφερθεί, πως θα σκεφτεί και πως μάθει να σκέφτεται. Έτσι, ο χαρακτήρας του δια-μορφώνεται, έχοντας σαν βάση ένα ακατέργαστο μυαλό. Όμως δεν έχει σημασία αν είναι σκύλου ή ανθρώπου, αρκεί να μην έχει ολοκληρωμένη συνείδηση (δεν είναι τυχαία η εγκυμοσύνη της μάνας, η οποία εξισώνει τα ακατέργαστα είδη ζωής, φέροντας στη κοιλιά της δύο παιδιά και ένα σκύλο).

Η αλληγορική φύση της ταινίας ισχυροποιείται ακόμα περισσότερο από την απροσωπία των χαρακτήρων παράλληλα με την αχρονικότητα των συμβάντων εντός και εκτός του φαινομενικά όμορφου αυτού σπιτιού. Συμβάντων, που όπως οδηγούν τα παιδιά του Κυνόδοντα στην προσωπική τους αποπνευμάτωση, καταλήγουν τελικά υπέρ των έμφυτων ανθρώπινων ενστίκτων ελευθερίας, πρωτίστως δια-νοητικής και τελικά φυσικής.

Και αυτό είναι ένα από τα μεγάλα όπλα του σκηνοθέτη. Λένε ότι ο καλλιτέχνης εκθέτει τον εαυτό του μέσω του έργου του όμως στην προκειμένη περίπτωση ο Λάνθιμος καταφέρνει να εκθέσει τον ίδιο τον θεατή, τον ίδιο άνθρωπο. Και με αυτό παίζει. Από τον τεμαχισμένο λόγο των παιδιών μέχρι τα τεμαχισμένα κάδρα των σωμάτων, ο Κυνόδοντας είναι μια απειλητικά αυθάδικη δήλωση αμφισβήτησης των πάντων, ξεκινώντας από το λεξιλόγιο που διδάσκεται και τις έννοιες που δίνονται στις λέξεις, μέχρι τις αδιαφιλονίκητες αρετές ενός κοινωνικού συστήματος το οποίο όλοι μας υπηρετούμε. Και σαν δήλωση, παραμένει προκλητική, αποκαλύπτοντας παράλληλα ένα λαμπρό σινεμά που τόσο ανάγκη έμοιαζε να έχει αυτός ο τόπος.

Ωστόσο, στη χώρα αυτή που ζούμε, μέσα στη περήφανη και περιφραγμένη Ελληνική πραγματικότητα, υπάρχει ένας κρυφός αλλά απαράβατος νόμος: Για κάθε μεγάλη επιτυχία, πρέπει να υπάρχει και μια μεγάλη αδικία. Γι αυτό και πάντα θα υπάρχουν αυτοί που αναγνωρίζουν τον Κυνόδοντα ως μια εξαιρετικά πρωτοποριακή θρασυτολμία, ενώ άλλοι θα το απορρίπτουν ως μια βίαια προσβλητική ανουσιότητα. Οι πρώτοι είναι και οι πιο ευνοημένοι γιατί αυτοί κατέχουν την πραγματική ελευθερία, την ελευθερία της σκέψης. Για τους άλλους, εκείνους που αντί-στέκονται ακριβώς απέναντί του χωρίς ούτε καν ένα επιχείρημα, δεν υπάρχει σωτηρία. Όσο και αν (δεν) θέλουν, δεν θα καταλάβουνε ποτέ. Δεν θα ματώσουνε ποτέ. Ίσως μόνο όταν τους πέσει ο δεξιός κυνόδοντας και στη θέση του φυτρώσει άλλος.
Ή ο αριστερός, δεν έχει σημασία.

Chris Zafeiriadis