Frankenstein (1931)

Ήταν αρχές της δεκαετίας του ’30 όταν ο James Whale χάραζε το όνομά του στην κινηματογραφική πορεία του φανταστικού, με τον Frankenstein να ανήκει σε μια σειρά αρκούντως απολαυστικών ταινιών, που ακόμα και σήμερα, 80 και βάλε χρόνια μετά, παραμένουν το ίδιο σημαντικές και εντυπωσιακές, όπως και τότε. Όχι μόνο για τους προφανείς λόγους επιρροής στη σύγχρονη κινηματογραφία, αλλά και ως τροφή των σημερινών απανταχού φαντασιόπληκτων μυαλών. Μυαλών, που μέσα στην ατέρμονη αδηφαγία τους να ταξιδέψουν σε τόπους και χρόνους μακρινούς, αδιαφορούν για την στεγνή πραγματικότητα που τους περιβάλλει, βυθισμένοι στην αλήθεια περασμένων ταινιών. Αν με ρωτήσεις, μαζί τους ήμουν, ανέκαθεν.

Ο Dr.Frankenstein είναι ίσως ο πιο διάσημος, λαμπρός επιστήμονας των κινηματογραφικών thirties. Είναι εκείνος που πνίγηκε από την παράλογη(;) φιλοδοξία της δημιουργίας ζωής, εκείνος που έκανε πέρα την δική του από τα μάτια του κόσμου για να μπορέσει να αισθανθεί πως είναι να είσαι Θεός για μία ημέρα, ακόμα και αν το συναίσθημα αυτό υπερβαίνει τους ηθικούς φραγμούς που έπρεπε να εμποδίζουν το μεγαλειώδες έργο του.

Ο νεαρός γιατρός του τίτλου σπάει την νεκρική σιωπή και αναγνωρίζει το νεκροταφείο, όχι ως τόπο μοιρολατρίας, αλλά ως τόπο αναζήτησης και εξεύρεσης ανθρώπινων μελών. Γι’ αυτό και μετά από κάθε κηδεία, όταν οι συγγενείς του πρόσφατα αποθανόντος μεταφέρουν το μοιρολόι στη θαλπωρή του σπιτιού τους, εκείνος ξεθάβει τα άψυχα σώματα από το χώμα που τα σκεπάζει, πριν ακόμα οι καμπάνες της εκκλησίας προλάβουν να σωπάσουν. Τα ξεθάβει κάτω από το ακοίμητο βλέμμα του μαυροφορεμένου Χάρου (που τόσο όμορφα τοποθετήθηκε στην άκρη του κάδρου) και το απορημένο βλέμμα του αοράτου Ιησού, που αφού δεν πρόλαβε να συγχωρήσει τον νεκρό από τις αμαρτίες του, γιατί να το κάνει τώρα η επιστήμη;

Τα ανθρώπινα μέλη συλλέγονται και συναρμολογούνται, δημιουργώντας ένα πλάσμα κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν του δημιουργού του. Με την διαφορά ότι ο εγκέφαλος που του δίνεται ανήκε σε κάποιον ανώνυμο psycho killer, χαρίζοντας έτσι στο δημιούργημα συμπεριφορές και ένστικτα ενός άφρονος ανθρώπου. Ή τουλάχιστον, έτσι υποστηρίζουν οι ειδικοί στην ταινία. Το Τέρας (ο Boris Karloff στη πιο αστραφτερή στιγμή της καριέρας του) του Dr.Frankenstein λαμβάνει το δώρο της ζωής, χαρίζοντας με την σειρά του στον φιλόδοξο επιστήμονα το συναίσθημα που τόσο αναζητούσε (και ο Colin Clive σε ένα παραλήρημα υπεροχής και ενθουσιασμού, χαράζεται για πάντα στην κινηματογραφική μνήμη, κραυγάζοντας για την “εμψύχωση” του δημιουργήματός του).

Το τέρας του Frankenstein δεν έχει την δύναμη της ομιλίας, έχει όμως ένα από τα πιο εκφραστικά πρόσωπα στην ιστορία του απ-ανθρώπινου κινηματογράφου, εκφωνώντας παράλληλα μερικά από τα πιο απόκοσμα μουγκρητά στην ιστορία των μαυρόασπρων φρικιών. Πανύψηλος, γκριζωπός και (επιεικώς) κακοραμμένος, ο τερατόμορφος αυτός άντρας, απειλεί με την παρουσία του και μόνο, όσους έχουν μάθει να απειλούνται από όλα εκείνα που αδυνατούν να κατανοήσουν. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως ο μόνος χαρακτήρας που τον αντιμετωπίζει σαν φυσιολογικό άνθρωπο είναι ένα άσπιλο και αθώο κοριτσάκι που ζητάει να μοιραστεί μαζί του την χαρά ενός παιχνιδιού, χαρίζοντάς του μερικές κομμένες μαργαρίτες. Εύλογα όμως μια τέτοια παράταιρη παρουσία δεν δύναται να επιβιώσει, ούτε καν να εγκλιματιστεί, σε μια κοινωνία «φυσιολογικών κατοίκων», γι’ αυτό και το κακό δεν αργεί να συμβεί.

Κοιτώντας όμως λίγο καλύτερα στην ταινία του Whale, συνειδητοποιείς ότι ο σκηνοθέτης ουδέποτε πίστεψε ότι το βιβλίο της Mary Shelley μιλάει για ένα αμείλικτο τέρας που τρομοκρατεί γειτονιές και ανθρώπους. Ο φρικιαστικός άντρας μπορεί να διαθέτει τρομακτική όψη, δεν διεκδικεί όμως τίποτα παραπάνω από αυτά που δικαιούται κάθε ζωντανός οργανισμός σε αυτή την ζωή: Λίγη συντροφιά, λίγο ήλιο και μερικά εκατοστά ελευθερίας για να αναπνέει. Ακόμα κι αν διακατέχεται από μια διαφορετικότητα που, στα μάτια των περισσοτέρων, τον μετατρέπει αυτόματα σε αποκρουστικό εχθρό.

Και τότε ολόκληρη η κοινωνία του μικρού χωριού, ξεχνάει τις όποιες διαφορές μπορεί να ενυπάρχουν στους κόλπους της και οργανώνεται για να ικανοποιήσει την υπερχειλίζουσα δίψα της για εκδίκηση: Το τέρας έσφαλε και πρέπει να τιμωρηθεί το γρηγορότερο.

Κάπου εκεί γεννιέται η απορία. Αν σε κάποιο παράλληλο (και παράλογο) σύμπαν, είχαμε την δυνατότητα να διεξάγουμε μια εκ νέου κρανιοτομή σε όλους εκείνους που εκδίκασαν, καταδίωξαν και τελικά εξόρισαν το τέρας του Frankenstein στο ξύλινο μύλο του φλεγόμενου φινάλε, τι είδους ανακαλύψεις θα κάναμε και τι είδους εγκέφαλο θα βρίσκαμε μέσα τους; Και πόσο διαφορετικές θα ήταν οι δικές τους εγκεφαλικές ραβδώσεις από εκείνες του «abnormal brain» που δόθηκε στο άτυχο δημιούργημα της ταινίας; Τα συμπεράσματα των αποτελεσμάτων θα μπορούσαν να μετατρέψουν την ταινία από τρομακτικό κομψοτέχνημα σε τερατώδη πραγματικότητα η οποία δεν μας διαχωρίζει από την όψη αλλά από την διάθεση της ψυχικής μας αταραξίας. Τέρατα, ίσως, κι εμείς, κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν του δικού μας δημιουργού.

Και αυτό είναι πιο τρομακτικό από όλες τις φρίκες που έπλασε o ανθρώπινος νους μαζί.

Chris Zafeiriadis